Những người trẻ ở Mỹ dần không màng tới chuyện sở hữu xe hơi riêng.
Chuck Mecca cầm chiếc ghế trong bãi đậu xe của cửa hàng thức ăn nhanh Chick-fil-A tại trung tâm mua sắm Dulles Town Crossing, đặt sau chiếc bán tải F100 đời 1956 màu đỏ dưới bóng đèn đêm thứ 6.
Mecca có bộ râu rậm đã bạc trắng. Ông thường xuyên đến câu lạc bộ Cruise-In hàng tuần gặp gỡ những người đàn ông có chung niềm đam mê xe hơi. Đây là cách duy nhất đưa họ trở lại thời điểm mà độ xe và trưng bày chiếc xe của mình như một cách thể hiện bản thân.
| Chiếc xe cổ trên cánh đồng Biscay, Minesota. |
Mecca hiện 72 tuổi. Khi 18, ông làm việc cho một tờ báo lớn nhất vùng McLean để kiếm tiền mua xe đầu tiên, chiếc Ford đời 1953. Sau đó, ông bơm xăng tại Tuthill rồi đi tới Georgetown, và một phần cố tình gây ấn tượng với các cô gái.
Cứ đến buổi tối thứ 6, tại câu lạc bộ Cruise-In, Mecca và bạn bè lại đứng bên chiếc Dodge Challenger đời 1972 và Corvette màu xanh đời 1965. Họ ngắm nhìn động cơ rồi nói chuyện về xe, về phụ nữ và những năm tháng đã đi qua.
Trong gần một thế kỷ của ngành công nghiệp xe hơi, việc có giấy phép lái xe có nghĩa được giải phóng khỏi sự kiểm soát của bố mẹ, và để tham gia giao thông một cách hợp pháp. Ngày nay, chỉ một nửa thế hệ Millennial (những người sinh vào năm 1982-2004) có giấy phép lái xe năm 18 tuổi. Văn hóa xe, động cơ xe hơi thế kỷ 20 của Giấc mơ Mỹ, giờ đây chỉ là một trò chơi của ông già.
“Xe hơi không còn nhiều quan trọng với mọi người như trước”, Mike Berger, một nhà sử học nghiên cứu hiệu ứng xã hội của xe hơi, nói. “Xe hơi đơn thuần là phương tiện phục vụ cuộc sống của thế hệ thanh thiếu niên. Mạng xã hội đã phá vỡ giới hạn. Con người không còn cần đến xe hơi để đi gặp bạn bè.”
Tình yêu với xe hơi đã chuyển sang điện thoại thông minh, Mark Lizewskie, Giám đốc điều hành Bảo tàng xe hơi Antique Automobile Club of America Museum ở Hershey, nói. “Thay vì Ford và Chevrolet, thì giờ mối phân vân là Apple hay Android. Và thay vì tùy biến xe hơi, họ tùy chỉnh điện thoại của mình với hình ảnh và ứng dụng”, ông nói. “Họ thể hiện bản thân qua điện thoại, trong khi xe hơi gần giống một thiết bị gia đình, với mục đích để di chuyển 160.000 km.”
“Thế giới đang thay đổi quá nhanh đối với tôi”, Mecca nói. “Tôi muốn trở lại thập niên 50.”
“Đây đúng là những gì chúng tôi thường nói đến”, Gary Fanning, 58 tuổi. Ông đã dành tặng một chiếc bán tải đời 1965 cho đứa con trai. Nhưng món quà bị từ chối, con trai của ông không hứng thú với chiếc xe.
Trên bãi đỗ xe của câu lạc bộ vẫn còn số ít người trẻ. Kevin Kurdziolek (26 tuổi) và người bạn của anh ấy, Conner Walsh (25 tuổi) vẫn có niềm đam mê xe hơi giống như những người già. Kevin đang đi một chiếc Ford Mustang Cobra SVT đời 2003, và Conner đang sở hữu chiếc Ford Mustang Mach đời 2004. Conner có thói quen thu thập xe đồ chơi Hot Wheels từ nhỏ. Và cả 2 đều biết cách làm thế nào sửa lại bộ giảm xóc. Và họ tin rằng, một chiếc xe đẹp là cách nhanh nhất chinh phục trái tim phụ nữ.
Những chàng trai trẻ điển hình như vậy nhận ra họ là kẻ dị thường và cô đơn trong thế hệ của mình. Em trai của Kurdziolek (21 tuổi) không đủ điều kiện để có nhiều lựa chọn mua xe. “Cậu ấy đang tìm một chiếc xe có thể sử dụng lâu dài, tiết kiệm nhiên liệu, kết nối bluetooth và những thứ liên quan đến điện thoại. Chúng là những trang bị tiện ích cho cậu ấy.”
| Carhenge, một tác phẩm điêu khắc ôtô được xây dựng ở Alliance. |
Mối liên hệ giữa người Mỹ và xe hơi đang thay đổi
Lượng xe hơi tại Mỹ tăng vọt mỗi năm cho đến khi cuộc suy thoái kinh tế xảy ra vào năm 2008, khiến con số này giảm mạnh. Gần đây, lượng xe hơi dần tăng trở lại. Nhưng số lượng người lái xe đang giảm xuống. “Xe hơi sẽ điều khiển con người trong tương lai gần”, John Heitmann, một nhà sử học thuộc Đại học Dayton nói. “Thế hệ trẻ không còn ham muốn lái xe nữa.”
Số người Mỹ lái xe giảm 9% trong 2 thập kỷ qua. Và tỷ lệ người 19 tuổi có giấy phép lái xe đã giảm từ 87% xuống 70% vào năm 2014. Theo nghiên cứu của Tổ chức AAA Foundation for Traffic Safety, hầu hết thanh thiếu niên hiện không làm giấy phép lái xe trong vòng 1 năm kể từ lúc đủ tuổi.
“Họ có những lựa chọn khác, họ có cha và mẹ đưa đón, và một số nói thẳng, ‘Tôi không cần biết lái xe, tôi sẽ đi bộ tới tàu điện ngầm'”, Jim Snow, một cảnh sát về hưu dạy lái xe ở Rockville cho biết.
Khi xe hơi hoàn toàn tự động và an toàn hơn, người trẻ sẽ không còn hiểu cảm giác kết nối cơ học với chiếc xe. “Tôi sẽ không còn gặp những thanh niên biết thứ gì ẩn chứa dưới chiếc xe”, Snow nói. “Rất nhiều người hiện nay thậm chí còn không biết làm thế nào mở nắp capo lên.”
Để giải thích cho hiện trạng này có nhiều lý do.
Con người luôn hướng đến sự đơn giản, Mark Zuckerberg, người sáng lập Facebook nói. Điều này tương tự việc hạn chế mua nhà ở thời đại này, họ tìm cách di chuyển dễ dàng hơn bằng Uber, Zipcar, phương tiện công cộng hoặc nhắn tin cho bạn bè xem ai có thể cho họ đi nhờ.
Tuy nhiên, một số nhà phân tích ngành công nghiệp xe hơi và Giám đốc điều hành lại phản bác rằng, đó là do nền kinh tế. Cuộc suy thoái kinh tế đã ảnh hưởng đến thế hệ trẻ, và khiến cho lượng xe giảm xuống. Ít việc làm đồng nghĩa với việc ít tiền hơn, họ không có khả năng chi trả tiền mua xe, chi phí bảo hiểm và chi phí sử dụng xe.
Nền kinh tế đã phục hồi, doanh số xe hơi tăng trở lại, giá nhiên liệu giảm. Người Mỹ thích mua những chiếc xe lớn, khiến doanh số của xe SUV và bán tải tăng vọt. Xe sedan, xe cỡ nhỏ, xe hybrid và xe điện đã giảm.
“Đây thực sự là sự ảnh hưởng của nền kinh tế chứ không phải sự thay đổi sở thích”, Sean McAlinden, Trưởng nhóm chuyên gia kinh tế Center for Automotive Research, lập luận. “Nếu chi phí sở hữu xe hơi giảm xuống 10%, những người trẻ sẽ không còn nói rằng, họ không cần xe hơi để đi làm. Bạn thường nói bạn không quan tâm nếu không có khả năng sở hữu một thứ gì đó.”
“Với khoản học phí và vay nợ của sinh viên, người trẻ tuổi không thể mua được một chiếc xe cho riêng mình”, John B. Townsend II, phát ngôn viên lâu năm của AAA Mid-Atlantic, cho biết. Thêm vào đó là khoản chi phí bảo hiểm rất cao, trung bình 1.800 USD/năm ở Washington và trung bình 1.100 USD/năm trên toàn nước Mỹ.
| Mô hình lắp ráp tự động tại bảo tàng lịch sử Detroit. |
Hoặc vấn đề đơn giản là người Mỹ đã thay đổi.
“Thời đại công nghệ đã làm thay đổi niềm vui của việc lái xe”, Matt Crawford, một nhà triết học chính trị của đại học Virginia, cho biết. “Người trẻ không còn muốn lái xe thăm thú mọi nơi như trước.”
Trong suốt 30 năm làm ở đại lý của Oldsmobile, Steve Moskowitz đã thấy rõ điều này. “Trong những ngày đầu làm việc, tôi đã thấy những lý do mua xe hơi rất lãng mạn”, Moskowitz, 67 tuổi, hiện đang là Giám đốc điều hành của Câu lạc bộ xe Mỹ cổ. “Trong nhiều năm, mọi người thường đến phòng trưng bày ngắm nghĩa. Nhưng những năm sau đó, mọi người quan tâm đến sự tin cậy và thực dụng, hơn là quan tâm đến vẻ ngoài và những điều lãng mạn như trước.”
Không có gì ngạc nhiên khi các Viện bảo tàng xe hơi và câu lạc bộ giờ đây đang không thể thu hút khán giả trẻ. “Chúng tôi cố gắng tìm cách minh chứng rằng, họ không thể có tất cả qua những trang web”, Terry Ernest, Giám đốc bảo tàng xe cổ Wills Sainte Claire ở Marysville, nói. “Chắc chắn, sẽ có nhiều bảo tàng sẽ thất bại trong tương lai.”
Xe hơi chỉ là một khía cạnh của cuộc sống bị ảnh hưởng bởi sự ăn mòn của công nghệ số. Internet giúp mọi người kết nối mọi nơi trên trái đất, thay vì theo địa phương như trước, với những câu lạc bộ, viện bảo tàng hay những cuộc gặp gỡ mang mọi người với nhau.
Công nghệ khiến người trẻ tuổi có xu hướng ảo về đam mê lái xe, như blog Jalopnik (với khẩu hiệu “Lái hết mình hoặc chết”), hoặc autoextremist.com. Nhưng có lẽ dấu hiệu rõ nét nhất là kênh truyền hình Velocity về sửa chữa, sưu tập và mua bán xe hơi chủ yếu phục vụ “đàn ông trên 40 tuổi”, Bob Scanlon, Tổng Giám đốc kênh truyền hình, nói.
Ông nói thêm, kênh “không có khả năng phù hợp với thế hệ tiếp theo”.
Scanlon, 63 tuổi, lớn lên trong một gia đình có truyền thống về xe hơi. Cha của ông là một kỹ sư cơ khí, ông và cha đã làm cùng nhau. Hiện tại, con trai trưởng của Scanlon đang cùng ông làm truyền hình về xe hơi. Còn người con trai khác đang điều hành một trang web trò chơi điện tử, xu hướng kiếm bộn tiền trong thời đại công nghệ.
Tình yêu trở thành gánh nặng
Những lập luận xung quanh việc liệu doanh số xe ở Mỹ đã chạm đến điểm cao nhất – điểm mà sau đó con số sẽ liên tục giảm – sẽ tiếp tục gây tranh cãi trong nhiều năm, nhưng mối quan hệ giữa người Mỹ và xe hơi đã thay đổi.
Tình yêu với xe hơi đang mất dần. Các quảng cáo của Chrysler dần tập trung vào tính tiện dụng. Vai trò quan trọng của chiếc xe trong cuộc sống người Mỹ đã mờ nhạt. Các cửa hàng ăn nhanh giờ đây giảm bớt cửa sổ nhìn ra bãi đỗ xe. Các trường học đang cắt giảm kiến thức về lái xe. Các nhà sản xuất đang nghiên cứu cách kiếm tiền từ dịch vụ chia sẻ xe hơi và xe tự hành.
Sheryl Connelly, Giám đốc toàn cầu về Xu hướng và Tương lai của Ford cho rằng, thế hệ Millennial thường thích thuê hơn là mua sản phẩm. Nghiên cứu của Ford cho thấy, 74% người lớn tìm cách sử dụng thời gian lúc di chuyển để làm một việc khác. Vì vậy, các nhà sản xuất đang tìm cách tạo ra những chiếc xe cho phép người dùng có được điều đó. Bởi vậy, xe tự hành đang trở thành xu hướng phát triển.
Gabe Klein, đồng sáng lập Zipcar cho rằng xe hơi đã trở thành một gánh nặng. “Văn hóa xe hơi thực sự chỉ nằm trong quãng thời gian ngắn từ thập niên 50 đến 60 trong lịch sử”, ông nói.
Nhận xét của Gabe Klein có vẻ khó tưởng tượng đối với nhiều người. Nhưng đó là một tầm nhìn, mà ở đó, những chiếc xe không người lái sẽ lưu thông liên tục trên đường phố, sẵn sàng đón khách với nửa số tiền so với Uber. Một tương lai lượng xe hơi truyền thống tham gia giao thông và đậu xe ít hơn. Nhu cầu sở hữu xe hơi riêng vì thế cũng đi xuống.
Regeni Catipon, một sinh viên vừa mới ra trường, phải đi làm từ nhà bố mẹ cô ở Shady Grove đến văn phòng ở trung tâm thành phố Washington. Chuyến đi kéo dài 90 phút gồm xe buýt, tàu hỏa và đi bộ.
| Catipon đi xe buýt, tàu hỏa và đi bộ mà không nghĩ tới việc sở hữu một chiếc ôtô. |
Cô không có xe hơi, không có giấy phép lái xe, và cũng không ý định sở hữu một trong hai thứ kể trên. Chị gái của cô 26 tuổi, không có giấy phép lái xe (do trượt bài kiểm tra 5 lần). Và anh trai của cô có giấy phép lái xe khi đã bước sang tuổi 22.
Sống cách xa nhà ga, Catipon nhận ra rằng, một chiếc xe hơi sẽ giúp cuộc sống dễ dàng hơn, nhưng không có nghĩa đó là ý kiến hay. Nếu lỡ xe buýt hoặc xe buýt không đến, cô sẽ gọi xe Uber hoặc Lyft, hoặc nhắn tin cho bạn bè để đi nhờ.
“Tôi thực sự yêu thích những chiếc xe”, Catipon nói. Cô ấy còn là một fan hâm mộ của chương trình truyền hình Top Gear, và cô ấy luôn muốn sở hữu một chiếc môtô. Có thời gian, cô đã tập luyện đua Rally bằng một chiếc Subaru.
Nhưng cuộc sống hàng ngày của cô chủ yếu diễn ra ở thành phố. Đó là nơi việc đỗ xe và lưu thông xe hơi vô cùng rắc rối. Và cả Catipon và bạn trai của cô vẫn nợ khoản vay thời sinh viên. “Vì vậy, thật vô trách nhiệm khi vay thêm một khoản nữa để mua xe hơi”, cô nói.
Hiện tại, kế hoạch của Catipon là tìm cách tốt nhất di chuyển vào thành phố, một phần vì cô muốn hạn chế nhu cầu về một chiếc xe hơi riêng. “Mọi người nói về những con đường rộng mở, đi lại thoải mái đi lại”, cô nói. “Nhưng theo kinh nghiệm của tôi, con đường là những trạm thu phí và camera giao thông.”
Thế Anh